Θεωρία της μουσικής είναι η μελέτη των δομών της κατασκευασμένης μουσικής . Μουσικοί θεωρητικοί αναζητούν τα  πρότυπα και τις δομές στα έργα των συνθετών  σε είδη, στυλ , ή ιστορικές περιόδους . Η Θεωρία της μουσικής αποστάζει και αναλύει τις βασικές παραμέτρους ή τα στοιχεία της μουσικής. Το ρυθμό, την αρμονία ( αρμονική λειτουργία ) , τη μελωδία , τη δομή , τη μορφή και την υφή . Σε γενικές γραμμές , η θεωρία της μουσικής μπορεί να περιλαμβάνει και να καταγράφει οποιοδήποτε στοιχείο , την διαπίστωση  ή την σύλληψη για τη μουσική ή από τη μουσική . Η μουσική μπορεί επίσης να μελετηθεί και να κατανοηθεί από την μεριά της ακουστικής , της ανθρώπινης φυσιολογίας και της ψυχολογίας.

 

 

 Πτυχές της μουσικής

Η μουσική έχει πολλά διαφορετικά  στοιχεία . Σε αυτά περιλαμβάνονται, χωρίς να περιορίζονται τα εξής : pitch ή τόνος (-τονικό ύψος) , beat ή παλμός , ρυθμός, μελωδία , αρμονία , η υφή , η κατανομή των φωνών , το ηχόχρωμα ή το χρώμα , εκφραστικές ιδιότητες ( δυναμική και την άρθρωση ) , και η φόρμα ή η δομή . Εκτός από αυτές τις “βασικές αρχές”, χρησιμοποιούνται και άλλες σημαντικές έννοιες στη μουσική , τόσο στη Δυτική όσο και σε μη δυτικούς πολιτισμούς , συμπεριλαμβανομένων των “Κλιμάκων ή / και Τρόπων”.

 

Τόνος ( μουσικός)

Στη μουσική, ο όρος τόνος, προέρχεται από την θεωρία της χορδής, σύμφωνα με την οποία το μουσικό (τονικό όπως λέγεται) ύψος που παράγεται από χορδές κατασκευασμένες από το ίδιο υλικό, καθορίζεται από τρεις παράγοντες: α) το πάχος της κάθε χορδής, β) το μήκος της κάθε χορδής και γ) την τάση της κάθε χορδής. Η τάση της κάθε χορδής καθορίζεται από το πόση δύναμη έχει εφαρμοστεί κατά το χόρδισμά της (κούρδισμα) μέσω των κλειδιών (αρχαιοελληνικών κολάφων). Χορδές λοιπόν, κατασκευασμένες από το ίδιο υλικό, έχοντας το ίδιο μήκος και το ίδιο πάχος, παράγουν διαφορετικά μουσικά ύψη (μουσικές συχνότητες), ανάλογα με το πόσο τεντωμένες είναι. Τα διαφορετικά αυτά ύψη ονομάζονται στην μουσική ορολογία φθόγγοι ή τόνοι.

 

Κλίμακες και τρόποι

Λέγοντας Κλίμακα ή Σκάλα, εννοούμε μία σειρά από μουσικούς ήχους/νότες που ο αριθμός τους ποικίλει από κλίμακα σε κλίμακα, και την οποία χρησιμοποιούν οι μουσικοί κάθε λαού ως βάση για την δημιουργία της μουσικής και των τραγουδιών τους. Οι νότες κάθε μουσικής κλίμακας, έχουν ένα συγκεκριμένο τρόπο διάταξης μέσα σ’ αυτήν και όταν λέμε διάταξη αναφερόμαστε κυρίως στις ηχητικές αποστάσεις που απέχουν οι νότες αυτές μεταξύ τους.

Σε αυτές τις αποστάσεις οφείλεται το μοναδικό άκουσμα κάθε κλίμακας, που η ανθρώπινη αντίληψη το μεταφράζει σε ένα αισθητικό χαρακτηριστικό και συναίσθημα. Υπάρχουν κλίμακες που στην παράδοση των λαών εκφράζουν χαρά, λύπη, περηφάνεια, αυστηρότητα, μεγαλοπρέπεια, σεμνότητα κ.λπ.

Υπήρξαν και υπάρχουν πολυάριθμες και διαφορετικές μεταξύ τους ως προς την διάταξη κλίμακες, που κάθε δημιουργός-λαός τις ονομάζει με έναν δικό του τρόπο:

• Οι αρχαίοι Έλληνες για παράδειγμα, ονόμαζαν γενικά τις κλίμακες ως τρόπους και σε κάθε τρόπο έδιναν ανάλογα με την διάταξή του και ένα διαφορετικό όνομα, παρμένο από τόπους και λαούς που τους πρωτοχρησιμοποίησαν. Υπήρξε έτσι, ο “Δώριος ή Δωρικός” τρόπος, ο “Λύδιος”, ο “Φρύγιος” κ.ά.
• Οι Έλληνες του Πόντου ονομάζουν τις κλίμακες σκοπούς.
• Οι Άραβες ονομάζουν τις κλίμακες τους ως μακάμ και έτσι ακριβώς τις έλεγαν οι παλιοί Έλληνες μουσικοί, μέχρι τα πρώτα χρόνια που διαμορφώθηκε η έννοια του ρεμπέτικου τραγουδιού οπότε και οι κλίμακες άρχισαν να ονομάζονται με το ελληνικό, δρόμοι.
• Οι Βυζαντινοί ονόμαζαν τις δικές τους μουσικές κλίμακες ως ήχους και τις χώριζαν σε “κύριους ήχους” και “πλάγιους ήχους”.
• Οι Πέρσες ονομάζουν τις κλίμακες περντέ, ενώ οι κινέζοι τις λένε τιάο και οι Ινδοί ράγκα.

 

Ρυθμός

Ως ρυθμός (αρχαία ελλ. ῥυθμός – «κάθε τακτική επαναλαμβανόμενη κίνηση, συμμετρία») μπορεί γενικά να οριστεί “οποιαδήποτε κίνηση που χαρακτηρίζεται από την οργανωμένη διαδοχή ισχυρών και αδύναμων στοιχείων (ή/και το αντίθετο)». Αυτή η γενική έννοια του ρυθμού ως τακτικής επαναλαμβανόμενης κίνησης, μπορεί να παρατηρηθεί σε μια ευρεία ποικιλία φυσικών φαινομένων, τα οποία διακρίνονται από μία περιοδικότητα που μπορεί να έχει εύρος από μερικά δέκατα (ή λιγότερο) του δευτερολέπτου  έως και εκατομμύρια χρόνια.

Στις τέχνες όπως η μουσική, η ποίηση, ο χορός, αλλά και οπτικά στον κινηματογράφο, ο ρυθμός εκφράζει την οργανωμένη διαδοχή των γεγονότων που χρησιμοποιούνται στην κάθε τέχνη: των ήχων και σιωπών στη μουσική, τα βήματα και οι κινήσεις των χορευτών στον χορό, η οργάνωση λέξεων και προτάσεων στην ποίηση. Ο ρυθμός ως έννοια, μπορεί επίσης να παραπέμψει στον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένα διάφορα οπτικά γεγονότα, ως «χρονομετρημένη κίνηση μέσα στον χώρο». Παράλληλα, η ύπαρξη κοινής ορολογίας και λεξιλογίου, κάνουν εφικτή τη γεφύρωση της έννοιας του ρυθμού με τη γεωμετρία.

 

Συγχορδίες

Συγχορδία ή ακόρντο ονομάζεται στη θεωρία της μουσικής το σύνολο τριών τουλάχιστον φθόγγων που ηχούν ταυτόχρονα. Στο τονικό μουσικό σύστημα η συγχορδία σχηματίζεται με επάλληλους φθόγγους που απέχουν μεταξύ τους διάστημα τρίτης, δηλ. με την προσθήκη της τρίτης, της πέμπτης, της έβδομης κ.ο.κ πάνω από ένα βασικό φθόγγο. Ο φθόγγος αυτός ονομάζεται θεμέλιος και αποτελεί τη βάση και το χαρακτηριστικότερο φθόγγο της συγχορδίας. Οι υπόλοιποι φθόγγοι ονομάζονται τρίτη, πέμπτη, έβδομη, ένατη, κ.ο.κ. Αρμονικά πλήρης είναι η συγχορδία που περιέχει τουλάχιστον τρεις φθόγγους, η τρίφωνη συγχορδία. Με λιγότερους από τρεις, συνήθως χωρίς την πέμπτη, είναι ελλιπής. Μια συγχορδία μπορεί με την προσθήκη επάλληλων τριτών να επεκταθεί θεωρητικά απεριόριστα, στην πράξη όμως το πολύ μέχρι τη δέκατη τρίτη.

 

Αρμονία

Η ταυτόχρονη χρήση των τόνων δηλαδή τα ακόρντα, είναι η αρμονία στή μουσική. Η μελέτη της αρμονίας περιλαμβάνει τα ακόρντα και τη κατασκευή τους αλλά και τις προόδους των ακόρντων  και τις αρχές που διέπουν τις μεταξύ τους συνδέσεις. Η Αντίστιξη , η οποία αναφέρεται στην αλληλεπίδραση  των μελωδικών γραμμών , και της πολυφωνίας , αναφέρεται στη σχέση ξεχωριστών ανεξάρτητων φωνών , πράγμα που την διαχωρίζει μερικές φορές από την αρμονία .

Στη παραδοσιακή  και τη jazz αρμονία , τα ακόρντα ονοματίζονται από την τονική τους καθώς και από διάφορα σύμβολα που δείχνουν τις ιδιότητές τους . Σε πολλά είδη μουσικής , κυρίως μπαρόκ , ρομαντική , μοντέρνα και τζαζ , η σημειογραφία των ακόρντων  συχνά ενισχύεται  με τις  “επεκτάσεις” . Η επέκταση είναι ένα επιπλέον μέλος του ακόρντου που δημιουργεί ιδιαίτερο χρωματισμό.

 

Υφή

Στη μουσική, υφή είναι ο τρόπος που τα μελωδικά , ρυθμικά και αρμονικά στοιχεία συνδυάζονται σε μια σύνθεση, καθορίζοντας έτσι τη συνολική ποιότητα του ήχου σε ένα κομμάτι . Η Υφή συχνά περιγράφεται σε σχέση με την τάση και το εύρος μεταξύ των χαμηλότερων και υψηλότερων τόνων , με σχετικούς όρους , καθώς ειδικότερα διακρίνονται ανάλογα με τον αριθμό των φωνών και τη σχέση μεταξύ τους.

Οι τύποι κατηγοριοποιούνται με βάση τον αριθμό και τη σχέση των μερών που  αναλύονται και προσδιορίζονται με την επισήμανση των πρωτογενών υφολογικών στοιχείων : πρωτοβάθμια μελωδία ( PM ) , δευτερεύουσα μελωδία ( SM ) , παράλληλη υποστηρικτική μελωδία ( PSM ) , στατική υποστήριξη ( SS ) , αρμονική υποστήριξη ( ES ) , ρυθμική υποστήριξη ( RS ) , και την αρμονική και ρυθμική υποστήριξη ( HRS )

 

Ηχόχρωμα

Στη μουσική, το ηχόχρωμα, επίσης γνωστό ως ποιότητα ήχου από ψυχοακουστικής πλευράς, είναι η ποιότητα της μουσικής νότας ή του ήχου ή η τόνου που παράγεται  από διάφορα είδη ηχητικών γεννητριών, όπως τις φωνές και τα μουσικά όργανα, έγχορδα, πνευστά και κρουστά.

Με απλά λόγια, το ηχόχρωμα είναι αυτό που κάνει ένα συγκεκριμένο μουσικό ήχο διαφορετικό από κάποιον άλλο, ακόμα και όταν έχουν την ίδια συχνότητα και ένταση. Για παράδειγμα, η διαφορά ανάμεσα σε μια κιθάρα και ένα πιάνο που παίζει την ίδια νότα με την ίδια ένταση. Έμπειροι μουσικοί είναι σε θέση να διακρίνουν μεταξύ πολλών  οργάνων τα ποικίλα ηχοχρώματα τους, ακόμη και αν τα εν λόγω όργανα  παίζουν νότες στο ίδιο τονικό ύψος και την ίδια ένταση.

 

Εκφραστικές ιδιότητες

Εκφραστικές ιδιότητες είναι τα στοιχεία εκείνα  που δημιουργούν την διαφορά στη μουσική και που δεν σχετίζονται με το τονικό ύψος , το ρυθμό ή το ηχόχρωμα . Περιλαμβάνουν τις δυναμικές και την άρθρωση .

Δυναμικές

Στη μουσική , ο όρος « δυναμική » αναφέρεται συνήθως στην απαλότητα ή ένταση ενός ήχου ή μιας νότας : π.χ. pianissimo ή fortissimo . Μέχρι πρόσφατα, οι περισσότερες δυναμικές γράφονταν στις παρτιτούρες μόνο στα ιταλικά , αλλά τα τελευταία χρόνια γράφονται και στην αγγλική γλώσσα. Μια άλλη έννοια της λέξης αναφέρεται σε κάθε πτυχή της εκτέλεσης των στοιχείων ενός  δεδομένου κομματιού. Είτε υφολογικά (staccato , legato , κλπ. ) ή λειτουργικά (velocity ).

 Άρθρωση

Στη μουσική, άρθρωση, είναι η μουσική εκτέλεση που επηρεάζει τη μετάβαση ή τη συνέχεια μιάς νότας, ή μεταξύ πολλών νοτών ή ήχων.

Υπάρχουν πολλοί τύποι της άρθρωσης, ο καθένας με μια διαφορετική επίδραση στο πώς παίζεται η νότα. Στη μουσική σημειογραφία σύμβολα άρθρωσης περιλαμβάνουν τα:  slur, phrase mark, staccato, staccatissimo, accent, sforzando, rinforzando, και legato. Ένα διαφορετικό σύμβολο, που τοποθετείται πάνω ή κάτω από τη νότα αντιπροσωπεύει την κάθε άρθρωση.

 

Μουσική Φόρμα

Η Μουσική φόρμα είναι ένα στοιχείο της θεωρίας της μουσικής που διερευνά την έννοια της μουσικής σύνταξης. Η σύνταξη αναγνωρίζεται συχνά από τους κανόνες που διέπουν τις φράσεις και των περιόδων ή των τμημάτων ή το είδος τους . Παραδείγματα κοινές μορφές της δυτικής κλασικής μουσικής περιλαμβάνουν την φούγκα , την invention , sonata – allegro , canon , strophic, θέμα και παραλλαγές , και rondo . Στη δημοφιλή μουσική γίνετε  συχνά χρήση των στροφικών μορφών πολλές φορές όπως απαντάται στα δωδεκάμετρα  blues, καθώς και σε φόρμες όπως την ΑΒΑ και την ΑΑΒΑ .